کهن الگوی «تراژدی منابع مشترک» یک ساختار شناخته شده سیستمی است که طی آن، منابع مشترک مورد استفاده بی رویه قرار می‌گیرند و از بین می‌روند.
شرح کهن الگوی تراژدی منابع مشترک:
گاهي يك منبع محدود وجود دارد كه گروه‌هاي مختلف با استفاده از آن منبع رشد مي‌كنند. هرچه رشد بيشتر باشد، استفاده از منبع بيشتر مي‌شود. محدوديت و كم‌شدن منبع در نهايت باعث كاهش رشد و آسيب ديدن تمام گروه‌ها مي‌شود.
راهنمای خواندن نمودارهای علت و معلولی:
علامت + روی کمان: رابطه علت و معلولی که «تغییرات متغیر اول اثری هم جهت بر متغیر دوم دارد» و یا «متغیر اول به متغیر دوم اضافه می‌شود».
علامت – روی کمان: رابطه علت و معلولی که «تغییرات متغیر اول اثری خلاف جهت بر متغیر دوم دارد» و یا «متغیر اول از متغیر دوم کم می‌شود».
علامت + داخل حلقه: چرخه بازخوردی که هر تغییری را در خودش تقویت می‌کند.
علامت – داخل حلقه: چرخه بازخوردی که هر تغییری را به سمت رسیدن به تعادل می‌برد.
راهکارهای مواجهه با کهن الگوی «تراژدی منابع مشترک»
- براي شناخت اين الگو بايد در هنگام رشد به اين فكر كنيم كه چه منابعي باعث رشد مي شوند و آيا گروه هاي ديگري هم براي رشد فعاليت خود به اين منابع وابسته هستند يا نه.
- مراقبت كنيد كه فعاليت گروه ها باعث تخريب منبع مشترك نشود.
- سهم هر گروه از منبع مشترك را مشخص و محدود كنيد.
مثال‌هایی از کهن الگوی تراژدی منابع مشترک
- از بین رفتن ماهی‌ها در خلیج‌های ماهیگیری
- برداشت بیش از حد چوب از جنگل‌ها
- چرای بیش از حد دام و از بین رفتن مراتع
- رها کردن پساب صنعتی در محیط و آلودگی آب
- فیلتر نکردن گازهای خروجی کارخانجات و ایجاد آلودگی هوا
- سوزاندن گاز فلر در چاه‌های نفت و آلوده کردن هوا
- استفاده از سوخت‌های فسیلی و ایجاد آلودگی هوا
- رها کردن زباله در محیط زیست
- برداشت بی‌رویه آب از سفره‌های زیرزمینی
- برداشت بی‌ملاحظه از مخازن مشترک نفت و گاز و آسیب به این مخزن‌ها
- استفاده بیش از حد از خدمات واحدهای پشتیبانی در سازمان‌ها
کهن الگوهای سیستمی
اگرچه مسایلی که با آنها مواجه هستیم تفاوت‌های زیادی با هم دارند، الگوهای مشابهی در بعضی از آنها دیده می‌شود. وجود این الگوهای مشابه، نشان‌دهنده روش‌های تصمیم‌گیری و ساختارهای مشابهی است که این الگوها را تولید می‌کنند. کهن الگوهای سیستمی بعضی از ساختارها و روش‌های تصمیم‌گیری متداول و چگونگی عملکرد آنها را نشان می‌دهند. با استفاده از این الگوها می‌توانیم با دیدن نشانه‌های مسایل، به ساختارهای شکل‌دهنده آنها پی ببریم و با اصلاح این ساختارها، موثرترین روش‌ها را برای حل این مسایل به کار ببریم. توجه به این نکته ضروری است که این الگوها، صرفا مبنای اولیه‌ای برای تشخیص هستند و برای هر مساله، عوامل و روابط دیگری که در آن مساله خاص اثر گذار هستند، باید در نظر گرفته شوند.
بعضی از کهن الگوهای سیستمی عبارتند از:
- کهن الگوی درمان‌های بدتر از درد
- کهن الگوی انتقال فشار از راه حل اساسی به راه‌حل موقت
- کهن الگوی انتقال فشار به مداخله‌گر
- کهن الگوی تنزل اهداف
- کهن الگوی تشدید رقابت
- کهن الگوی موفقیت برای موفق
- کهن الگوی محدودیت رشد
- کهن الگوی رشد و سرمایه‌گذاری ناکافی
- کهن الگوی تراژدی منابع مشترک
مجموعه مقالات «کهن الگوهای سیستمی در مدرسه» به مطالعه این الگوها در فضای مدرسه و آموزش و پرورش پرداخته است.
