داستان قورباغه پخته، در واقع یک افسانه است که با بیان واکنش قورباغه در دو حالت قرار گرفتن در «آب جوش» و «آب سردی که در حال گرم شدن است»، یک آموزه سیستمی را درس می‌دهد.
افسانه قورباغه پخته
اگر قورباغه‌ای را در آب جوش بیاندازید، قورباغه بلافاصله برای نجات جان خودش تلاش می‌کند و با یک پرش ناگهانی از ظرف آب جوش بیرون می‌پرد.
اما اگر قورباغه را در آب سردی بگذارید که بر روی اجاق قرار دارد و در حال گرم شدن است، قورباغه احساس می‌کند در شرایط مناسبی قرار دارد و تلاشی برای خروج از این شرایط نمی‌کند. به مرور که آب گرم و گرم‌تر می‌شود، با توجه به اینکه این گرم شدن به کندی انجام می‌شود، قورباغه متوجه تغییرات دما نمی‌شود. به تدریج عضلات قورباغه در اثر گرما سست می‌شود و زمانی که قورباغه متوجه می‌شود شرایط مناسب نیست و باید از آب بیرون بپرد، دیگر توانی برای بیرون پریدن ندارد. در نهایت قورباغه داستان ما در همان آب می‌پزد و جانش را از دست می‌دهد.
«سندرم قورباغه پخته» و «کهن الگوی تنزل اهداف»
داستان قورباغه پخته برای معرفی یک الگوی عمومی مورد استفاده قرار می‌گیرد که به سندرم قورباغه پخته معروف است. سندرم قورباغه پخته در ادبیات تفکر سیستمی با «کهن الگوی تنزل اهداف» معرفی می‌شود.
طبق این کهن الگو، افراد برای حل مساله‌هایشان دو راه دارند:
- تلاش کنند و اقدام‌هایی انجام دهند تا وضعشان را بهتر کند و به اهدافشان دست پیدا کنند.
- نا امید شوند و اهدافشان را کاهش دهند تا به وضع موجودشان راضی شوند.
با توجه به اینکه در حالت دوم، ناامید شدن و کاهش اهداف و انتظارات، در طی زمان و به آهستگی انجام می‌شود، این وضعیت به داستان قورباغه پخته تشبیه می‌شود.
چرا قورباغه پخته؟ چون کسی که در این شرایط قرار می‌گیرد، آنقدر آرام آرام اهداف و آرمان‌هایش را از دست می‌دهد و به وضع موجود عادت می‌کند، که خودش هم متوجه بلایی که دارد بر سرش می‌آید نمی‌شود. در این شرایط حتی اگر روزی اهداف گذشته خود را با وضع موجود مقایسه کند و بخواهد تغییری ایجاد کند هم دیگر توانی برای تغییر در خود نمی‌بیند.
مثال‌هایی از داستان قورباغه پخته و الگوی تنزل اهداف
- تنزل اهداف مصلحان اجتماعی یا فعالان سیاسی و محیط زیستی
- تنزل اهداف انقلاب‌ها
- تنزل اهداف آموزش و پرورش
- تنزل اهداف در سازمان‌ها
- تنزل اهداف موسسات خیریه
- تنزل اهداف در خانواده
- تنزل اهداف دانش آموزان و دانشجویان
- تنزل اهداف در پایان‌نامه‌های دانشجویان کارشناسی ارشد و دکترا
منابع برای مطالعه بیشتر در مورد کهن الگوی تنزل اهداف
برای یادگیری بیشتر در این زمینه و بررسی راهکارهای خروج از تبدیل شدن به قورباغه پخته، به صفحه معرفی «کهن الگوی تنزل اهداف» مراجعه کنید.
برای آشنایی با کاربردهای این الگو در آموزش و پرورش به مقاله «کهن الگوی تنزل اهداف در مدرسه» مراجعه کنید.
کهن الگوهای سیستمی
اگرچه مسایلی که با آنها مواجه هستیم تفاوت‌های زیادی با هم دارند، الگوهای مشابهی در بعضی از آنها دیده می‌شود. وجود این الگوهای مشابه، نشان‌دهنده روش‌های تصمیم‌گیری و ساختارهای مشابهی است که این الگوها را تولید می‌کنند. از طرف دیگر، ریشه‌های این مسایل معمولا پنهان هستند و در طی زمان نشانه‌های مختلفی از آنها دیده می‌شود.
کهن الگوهای سیستمی بعضی از ساختارها و روش‌های تصمیم‌گیری متداول و چگونگی عملکرد آنها را نشان می‌دهند. با استفاده از این الگوها می‌توانیم با دیدن نشانه‌های مسایل، به ساختارهای شکل‌دهنده آنها پی ببریم و با اصلاح این ساختارها، موثرترین روش‌ها را برای حل این مسایل به کار ببریم. توجه به این نکته ضروری است که این الگوها، صرفا مبنای اولیه‌ای برای تشخیص هستند و برای هر مساله، عوامل و روابط دیگری که در آن مساله خاص اثر گذار هستند، باید در نظر گرفته شوند.
بعضی از کهن الگوهای سیستمی عبارتند از:
- کهن الگوی درمان‌های بدتر از درد
- کهن الگوی انتقال فشار از راه حل اساسی به راه‌حل موقت
- کهن الگوی انتقال فشار به مداخله‌گر
- کهن الگوی تنزل اهداف
- کهن الگوی تشدید رقابت
- کهن الگوی موفقیت برای موفق
- مکانیزم‌های رشد و کهن الگوی محدودیت رشد
- کهن الگوی رشد و سرمایه‌گذاری ناکافی
- کهن الگوی تراژدی منابع مشترک
مجموعه مقالات «کهن الگوهای سیستمی در مدرسه» به مطالعه این الگوها در فضای مدرسه و آموزش و پرورش پرداخته است.
