از تفکر سیستمی تا طراحی مسیر زندگی

از تفکر سیستمی تا طراحی مسیر زندگی:

سال 1384 تجربه حضور در کلاس درس دینامیک سیستم ها، از یک طرف به ما نشان می داد که سیستم های اقتصادی و اجتماعی چگونه کار می کنند و در زندگی واقعی، اقداماتی که انجام می دهیم چه پیامدهایی دارند و چگونه خودمان با اقداماتی که انجام می دهیم، زمینه بروز مشکلات و ایجاد آسیب هایی برای خودمان و دیگران را به وجود می آوریم، و از طرف دیگر دو سوال مهم برایمان به وجود می آورد:

1. چرا اینقدر دیر این آموزه ها را آموختیم؟ اگر این‌ها را زودتر می‌دانستیم، می توانستیم از خیلی از مشکلاتی که برایمان به وجود آمد جلوگیری کنیم و اصلا شاید جور دیگری زندگی می‌کردیم.

2. چرا مباحثی به این مهمی را باید در دوره کارشناسی ارشد مدیریت در دانشگاه صنعتی شریف یاد گرفت و چه کار می توان کرد که مهارت های تفکر سیستمی که اثر زیادی در موفقیت افراد در زندگی شخصی و حرفه ای شان می تواند داشته باشد، در آموزش و پرورش به صورت فراگیر در اختیار تمام دانش آموزان قرار گیرد.

به این ترتیب گروه آسمان از سال 1385 تا 1388 یک پروژه مطالعاتی با عنوان «تفکر سیستمی در مدرسه» تعریف کرد. طی این سال ها از یک طرف به یادگیری عمیق تر مباحث تفکر سیستمی و حوزه علمی دینامیک سیستم ها پرداختیم و از طرف دیگر با گردآوری تجربیات جهانی از آموزش تفکر سیستمی در مدرسه و مشورت با اساتید حوزه های آموزش و روانشناسی تربیتی، مدلی ایرانی برای آموزش تفکر سیستمی در مدارس ایران طراحی کردیم. طی این سال ها ده ها نفر از دانشجویان دانشگاه صنعتی شریف و دانشجویانی از دانشگاه های دیگر به گروه آسمان پیوستند و در این مسیر یادگیری همراه شدند. طی این مطالعات به سه سوال اساسی پاسخ داده شد:

1- چه مهارت هایی باید به دانش آموزان آموزش داده شود تا بتوانند تصمیم گیری آگاهانه تری در زندگی داشته باشند و بتوانند نتایج اقداماتشان و مسیری که این اقدامات در زندگی برایشان به وجود می آورد، پیش بینی کنند؟

2- چگونه می توان این مهارت ها را به دانش آموزان آموزش داد که هم خود فرآیند یادگیری برایشان دوست داشتنی و جذاب باشد و هم واقعا بتوانند این مهارت ها را در زندگی روزمره شان به کار بگیرند؟

3- چگونه می توان این مهارت ها و روش آموزش آنها را در آموزش و پرورش ایران فراگیر کرد، به گونه ای که در تمام مدارس ایران، تمام معلمان و دانش آموزان به این مهارت ها مسلط شوند و آنها را یاد بدهند و یاد بگیرند؟

سال 1388 از یک طرف اولین دوره آموزشی «تفکر سیستمی در مدرسه» برای معلمان و مدیران مدارس در دانشگاه صنعتی شریف برگزار شد و از طرف دیگر با حضور در مدارس مختلف به تجربه یاد دهی این مهارت ها به دانش آموزان، بازخوانی تجربه ها و یادگیری مستمر از تجربه برگزاری کلاس ها پرداختیم.

آموزش فعالیت محور بود و از طریق بازی های گروهی، شعر و داستان، نقاشی، نمایش، پویانمایی، دست ورزی، گفتگو و انجام پروژه های واقعی انجام می شد. به دنبال این بودیم که با استفاده از فعالیت های جذاب و مرتبط کردن فعالیت ها به زندگی واقعی دانش آموزان و از طرف دیگر با حذف تشویق و تنبیه به عنوان انگیزه های بیرونی، زمینه فعال شدن شوق به یادگیری را به عنوان یک انگیزه درونی قوی برای تلاش و یادگیری در دانش آموزان به وجود آوریم.

در هر کلاس یک نفر از اعضای گروه به عنوان معلم و یک نفر به عنوان مشاهده گر حضور پیدا می کرد. تمام کلاس ها با هماهنگی مدارس ضبط می شد و طی هفته بعد از آن، در جلساتی این فیلم ها بازبینی می شدند و یادگیری های هر اجرا مستند می شد و در صورت لزوم، محتوای آموزشی اصلاح می شد یا پروژه های پژوهشی برای یادگیری بیشتر در بعضی از حوزه ها تعریف می شد.

به مرور زمان، از یک طرف بعضی از اعضای گروه تصمیم به ادامه تحصیل در حوزه های مرتبط با آموزش در دانشگاه های داخل و خارج از کشور پرداختند و از طرف دیگر، با برقراری ارتباط موثرتر با دانشکده های روانشناسی و علوم تربیتی، اساتید و دانشجویان بیشتری از این دانشگاه ها همراه گروه آسمان شدند و به تعمیق یادگیری ها کمک کردند.

به مرور زمان و از طریق همین تجربه ها و پروژه های پژوهشی، متوجه شدیم که آموزش مهارت های تفکر سیستمی تنها در صورتی می تواند موثر باشد که در کنار آموزش مهارت های عاطفی و اجتماعی قرار بگیرد. مهارت های عاطفی از این جهت ضروری هستند که فرصت را برای تسلط بر خود و تصمیم آگاهانه فراهم می کنند و مهارت های اجتماعی کمک می کنند که تصمیم ها به صورت گروهی گرفته شوند و افراد مختلف مرتبط با مساله بتوانند به نحو موثری در اجرای آن تصمیم ها مشارکت داشته باشند. به این ترتیب در تمام فعالیت های آموزشی، تلفیق این مهارت های سه گانه به عنوان مبنای طراحی قرار گرفت و «مهارت گفتگو» به عنوان یکی از مهمترین مهارت های اجتماعی، سهم ویژه ای در طراحی فعالیت های آموزشی پیدا کرد.

این مهارت های سه گانه به افراد کمک می کرد به اهدافی که در زندگی دارند دست پیدا کنند. با این حال سوال کلیدی بعدی این بود که: چرا بسیاری از افرادی که در زندگی به اهدافشان دست پیدا می کنند و موفقیت های تحصیلی و شغلی و اجتماعی به دست می آورند، به رضایت درونی و آرامش دست پیدا نمی کنند و از زندگی شان خوشحال نیستند؟ جستجوی پاسخ برای این سوال، گروه آسمان را به سمت یادگیری و طراحی محتوا برای مفاهیمی مانند طراحی مسیر زندگی، هویت، اصالت، و هدف گذاری اصیل برای کار و زندگی پیش برد.