از تفکر سیستمی تا طراحی مسیر زندگی

 

نویسنده: محمدعلی اسماعیل‌زاده‌اصل
عضو شورای راهبری گروه آموزشی و پژوهشی آسمان در دانشگاه صنعتی شریف

این مقاله به معرفی مسیر یادگیری طی شده در گروه آموزشی و پژوهشی آسمان می‌پردازد و در شماره آبان ۱۳۹۷ مجله رشد مدرسه فردا چاپ شده است.
عنوان و لینک مقاله چاپ شده: از تفکر سیستمی تا طراحی مسیر زندگی: آشنایی با گروه آموزشی و پژوهشی آسمان

مقدمه:

گروه آموزشی و پژوهشی آسمان یکی از موفق ترین تجربه های فعالیت دانشگاهی در حوزه آموزش و پرورش است. این گروه از سال 1380 در دانشگاه صنعتی اصفهان شکل گرفت و از سال 1385 با هدفی مشخص‌تر در دانشگاه صنعتی شریف به فعالیت خود ادامه داد. دغدغه «آموزش و پرورش با کیفیت و مهارت محور برای تمام دانش آموزان ایران»، طی هفده سال گذشته، صدها نفر از دانشجویان، فارغ التحصیلان، معلمان، مدیران مدارس، کارشناسان حوزه آموزش، اساتید دانشگاه و هنرمندان دغدغه مند را در این مسیر با گروه آسمان همراه کرده است.

تاریخچه:

سال 1380 گروهی از دانشجویان دانشگاه صنعتی اصفهان، با دغدغه بهبود کیفیت آموزش و پرورش با هم همراه شدند و نام گروهشان را گروه آسمان گذاشتند. تا سال 1385 این گروه از دانشجویان مسیرهای مختلفی برای یادگیری و اثرگذاری بر کیفیت آموزش تجربه کردند، اما ادامه تحصیل بعضی از آنها در دانشکده مدیریت و اقتصاد دانشگاه صنعتی شریف و آشنایی با آقای دکتر علینقی مشایخی و حوزه علمی دینامیک سیستم ها، باعث شد که این گروه از دانشجویان و ده ها نفر دیگر از دانشجویان دانشگاه صنعتی شریف که به آنها پیوستند، تصمیم بگیرند که در اولین قدم، حوزه علمی دینامیک سیستم ها را به آموزش و پرورش ایران معرفی کنند و به افزایش مهارت های تفکر سیستمی در دانش آموزان بپردازند.
به این ترتیب با پیگیری های بابک شاه منصوری که در آن زمان دانشجوی کارشناسی ارشد مدیریت MBA بود و همراهی آقای دکتر علینقی مشایخی و آقای دکتر بابک علوی که اعضای هیات علمی دانشکده مدیریت و اقتصاد دانشگاه صنعتی شریف بودند، هسته پژوهشی تفکر سیستمی در دانشگاه صنعتی شریف شکل گرفت و گروه آسمان به عنوان یک گروه دانشجویی در کنار این هسته پژوهشی مشغول به فعالیت شد.

از تفکر سیستمی تا طراحی مسیر زندگی:

سال 1384 تجربه حضور در کلاس درس دینامیک سیستم ها، از یک طرف به ما نشان می داد که سیستم های اقتصادی و اجتماعی چگونه کار می کنند و در زندگی واقعی، اقداماتی که انجام می دهیم چه پیامدهایی دارند و چگونه خودمان با اقداماتی که انجام می دهیم، زمینه بروز مشکلات و ایجاد آسیب هایی برای خودمان و دیگران را به وجود می آوریم، و از طرف دیگر دو سوال مهم برایمان به وجود می آورد:

1. چرا اینقدر دیر این آموزه ها را آموختیم؟ اگر این‌ها را زودتر می‌دانستیم، می توانستیم از خیلی از مشکلاتی که برایمان به وجود آمد جلوگیری کنیم و اصلا شاید جور دیگری زندگی می‌کردیم.

2. چرا مباحثی به این مهمی را باید در دوره کارشناسی ارشد مدیریت در دانشگاه صنعتی شریف یاد گرفت و چه کار می توان کرد که مهارت های تفکر سیستمی که اثر زیادی در موفقیت افراد در زندگی شخصی و حرفه ای شان می تواند داشته باشد، در آموزش و پرورش به صورت فراگیر در اختیار تمام دانش آموزان قرار گیرد.

به این ترتیب گروه آسمان از سال 1385 تا 1388 یک پروژه مطالعاتی با عنوان «تفکر سیستمی در مدرسه» تعریف کرد. طی این سال ها از یک طرف به یادگیری عمیق تر مباحث تفکر سیستمی و حوزه علمی دینامیک سیستم ها پرداختیم و از طرف دیگر با گردآوری تجربیات جهانی از آموزش تفکر سیستمی در مدرسه و مشورت با اساتید حوزه های آموزش و روانشناسی تربیتی، مدلی ایرانی برای آموزش تفکر سیستمی در مدارس ایران طراحی کردیم. طی این سال ها ده ها نفر از دانشجویان دانشگاه صنعتی شریف و دانشجویانی از دانشگاه های دیگر به گروه آسمان پیوستند و در این مسیر یادگیری همراه شدند. طی این مطالعات به سه سوال اساسی پاسخ داده شد:

1- چه مهارت هایی باید به دانش آموزان آموزش داده شود تا بتوانند تصمیم گیری آگاهانه تری در زندگی داشته باشند و بتوانند نتایج اقداماتشان و مسیری که این اقدامات در زندگی برایشان به وجود می آورد، پیش بینی کنند؟

2- چگونه می توان این مهارت ها را به دانش آموزان آموزش داد که هم خود فرآیند یادگیری برایشان دوست داشتنی و جذاب باشد و هم واقعا بتوانند این مهارت ها را در زندگی روزمره شان به کار بگیرند؟

3- چگونه می توان این مهارت ها و روش آموزش آنها را در آموزش و پرورش ایران فراگیر کرد، به گونه ای که در تمام مدارس ایران، تمام معلمان و دانش آموزان به این مهارت ها مسلط شوند و آنها را یاد بدهند و یاد بگیرند؟

سال 1388 از یک طرف اولین دوره آموزشی «تفکر سیستمی در مدرسه» برای معلمان و مدیران مدارس در دانشگاه صنعتی شریف برگزار شد و از طرف دیگر با حضور در مدارس مختلف به تجربه یاد دهی این مهارت ها به دانش آموزان، بازخوانی تجربه ها و یادگیری مستمر از تجربه برگزاری کلاس ها پرداختیم.

آموزش فعالیت محور بود و از طریق بازی های گروهی، شعر و داستان، نقاشی، نمایش، پویانمایی، دست ورزی، گفتگو و انجام پروژه های واقعی انجام می شد. به دنبال این بودیم که با استفاده از فعالیت های جذاب و مرتبط کردن فعالیت ها به زندگی واقعی دانش آموزان و از طرف دیگر با حذف تشویق و تنبیه به عنوان انگیزه های بیرونی، زمینه فعال شدن شوق به یادگیری را به عنوان یک انگیزه درونی قوی برای تلاش و یادگیری در دانش آموزان به وجود آوریم.

در هر کلاس یک نفر از اعضای گروه به عنوان معلم و یک نفر به عنوان مشاهده گر حضور پیدا می کرد. تمام کلاس ها با هماهنگی مدارس ضبط می شد و طی هفته بعد از آن، در جلساتی این فیلم ها بازبینی می شدند و یادگیری های هر اجرا مستند می شد و در صورت لزوم، محتوای آموزشی اصلاح می شد یا پروژه های پژوهشی برای یادگیری بیشتر در بعضی از حوزه ها تعریف می شد.

به مرور زمان، از یک طرف بعضی از اعضای گروه تصمیم به ادامه تحصیل در حوزه های مرتبط با آموزش در دانشگاه های داخل و خارج از کشور پرداختند و از طرف دیگر، با برقراری ارتباط موثرتر با دانشکده های روانشناسی و علوم تربیتی، اساتید و دانشجویان بیشتری از این دانشگاه ها همراه گروه آسمان شدند و به تعمیق یادگیری ها کمک کردند.

به مرور زمان و از طریق همین تجربه ها و پروژه های پژوهشی، متوجه شدیم که آموزش مهارت های تفکر سیستمی تنها در صورتی می تواند موثر باشد که در کنار آموزش مهارت های عاطفی و اجتماعی قرار بگیرد. مهارت های عاطفی از این جهت ضروری هستند که فرصت را برای تسلط بر خود و تصمیم آگاهانه فراهم می کنند و مهارت های اجتماعی کمک می کنند که تصمیم ها به صورت گروهی گرفته شوند و افراد مختلف مرتبط با مساله بتوانند به نحو موثری در اجرای آن تصمیم ها مشارکت داشته باشند. به این ترتیب در تمام فعالیت های آموزشی، تلفیق این مهارت های سه گانه به عنوان مبنای طراحی قرار گرفت و «مهارت گفتگو» به عنوان یکی از مهمترین مهارت های اجتماعی، سهم ویژه ای در طراحی فعالیت های آموزشی پیدا کرد.

این مهارت های سه گانه به افراد کمک می کرد به اهدافی که در زندگی دارند دست پیدا کنند. با این حال سوال کلیدی بعدی این بود که: چرا بسیاری از افرادی که در زندگی به اهدافشان دست پیدا می کنند و موفقیت های تحصیلی و شغلی و اجتماعی به دست می آورند، به رضایت درونی و آرامش دست پیدا نمی کنند و از زندگی شان خوشحال نیستند؟ جستجوی پاسخ برای این سوال، گروه آسمان را به سمت یادگیری و طراحی محتوا برای مفاهیمی مانند طراحی مسیر زندگی، هویت، اصالت، و هدف گذاری اصیل برای کار و زندگی پیش برد.

گروه آسمان چگونه کار می‌کند؟

زمانی که در سال 1385 گروه آسمان پروژه تفکر سیستمی در مدرسه را شروع کرد، اعضای گروه می دانستند که چنین پروژه ای در کوتاه مدت به نتیجه نخواهد رسید. برای همین افقی 50 ساله را برای این پروژه تعریف کردند. به این ترتیب قرار گذاشته شد 50 سال تلاش مداوم برای افزایش کیفیت تفکر در آموزش و پرورش کشور انجام شود. از طرف دیگر، می دانستیم که ورود به کارهای اجرایی و رسانه ای کردن فعالیت ها، مانع ایجاد عمق یادگیری کافی خواهد شد. درنتیجه تصمیم گرفته شد که تا سه سال فقط کار مطالعاتی انجام شود و فلسفه آموزشی، محتوای آموزشی و مسیر فعالیت های گروه طراحی شود. فعالیت اعضای گروه داوطلبانه بود اما برای خرید کتاب و تجهیزات و ساخت ابزارهای آموزشی مورد نیاز، با بنیاد فرهنگی مصلی نژاد مذاکراتی انجام شد تا مبلغی به عنوان حمایت از پروژه تفکر سیستمی در مدرسه به دانشگاه صنعتی شریف پرداخت کند. با این حال این مبلغ طی سه سال اول پروژه هزینه شد و پس از آن گروه آسمان تصمیم گرفت به دنبال جذب حمایت مالی دیگری نرود و فعالیت هایش را به گونه ای طراحی کند که منابع مالی مورد نیازش را از طریق فعالیت های گروه به دست آورد.
طی سال های گذشته، گروه آسمان فعالیت های متعددی داشته است: برگزاری حلقه های مطالعاتی برای یادگیری عمیق، طراحی محتوای آموزشی، برگزاری دوره های آموزشی برای دانش آموزان، برگزاری دوره های آموزشی برای معلمان و مدیران مدارس در دانشگاه صنعتی شریف یا در قالب دوره های ضمن خدمت، برگزاری دوره های آموزشی برای کارشناسان وزارت آموزش و پرورش، مشاوره به مدیران وزارت آموزش و پرورش، مشارکت در تدوین استانداردهای آموزشی و کتب درسی، همکاری با مجلات رشد، برگزاری همایش های «یادگیری و تفکر سیستمی». این گستره فعالیت ها در طی هفده سال گذشته توسط یک گروه دانشجویی که از جایی بودجه دریافت نمی کند، از طریق طراحی و اجرای فلسفه کاری گروه آسمان امکان پذیر شده است:

فلسفه کاری 1: حرکت آهسته، پیوسته و با کیفیت

در گروه آسمان کسی برای انجام کار عجله ندارد. فقط کارهایی ارایه می شوند که به سطوح بالایی از کیفیت رسیده باشند و بارها و بارها آزمون و اصلاح شده باشند.

فلسفه کاری 2: کار داوطلبانه یعنی کار با کیفیت و متعهدانه

شاید به نظر برسد افرادی که برای کار دستمزد دریافت نمی کنند، تعهد کمتری به انجام کار و کیفیت انجام آن دارند. با این حال در آسمان کار داوطلبانه یعنی کاری که مجبور به پذیرش آن نیستی اما اگر پذیرفتی، باید با بالاترین حد تعهد و بالاترین کیفیت ممکن انجامش دهی.

فلسفه کاری 3: حذف انگیزه های حاشیه ای

فعالیت های گروه به صورتی طراحی شده که هیچ سلسله مراتب، جایگاه شغلی، موقعیت کسب درآمد، موقعیت کسب شهرت و هیچ انگیزه حاشیه ای دیگری برای اعضای گروه وجود ندارد. حتی کارت عضویت هم وجود ندارد و کسی در جایگاهی نیست که به شما بگوید شما عضو گروه آسمان هستید یا نه. به این ترتیب، تنها افرادی در بلند مدت می توانند به همکاری با گروه آسمان ادامه دهند که به اندازه کافی تواضع، دغدغه و شوق به خدمت داشته باشند.

فلسفه کاری 4: بستری برای مشارکت حرفه ای ها

گروه آسمان جایی است که افراد حرفه ای مرتبط با حوزه های فعالیت گروه، دور هم جمع می شوند تا از هم یاد بگیرند و با ایجاد گروه های کاری حرفه ای، فعالیت های حوزه کاری خودشان را با کیفیت بهتری انجام دهند. دانشجویان هم در کنار این افراد حرفه ای قرار می گیرند و با استفاده از تجربیات آنها، مسیر رشد حرفه ای شان را بهتر طراحی می کنند. هر هفته ده ها نفر از چنین افرادی در جلساتی منظم که خودشان در مورد موضوع و زمان آنها تصمیم گرفته اند، شرکت می کنند و به پژوهش و تولید محتوا و انتقال تجربیات می پردازند و بخش هایی از نتایج فعالیت هایشان را به صورت مقاله، کتاب، مجله، سمینار، دوره آموزشی یا کتب درسی در اختیار دیگران قرار می دهند.

 

نقش شبکه های ارتباطی مدارس در توسعه و عدالت آموزشی

شبکه‌های ارتباطی مدارس از یک سو به یافتن شغل‌های بهتر کمک می‌کنند و از سوی دیگر می‌توانند زمینه‌ساز رشد در مسیر شغلی باشند. در این مقاله به راه‌های تقویت این شبکه‌ها و نقش آنها در توسعه و عدالت آموزشی پرداخته شده است.

ادامه مطلب »

اشتراک گذاری

Share on telegram
Telegram
Share on twitter
Twitter
Share on linkedin
Linkedin
Share on facebook
Facebook
Share on whatsapp
WhatsApp
Share on email
Email
فیل مولوی

دوره آموزشی آنلاین

آشنایی با «تفکر سیستمی»

مدرس: محمدعلی اسماعیل زاده اصل