پرسشهای این درس
منابع مطالعه برای این جلسه
1968, Jay Forrester, Principles of Systems
- Chapter 1: Systems
- Chapter 2: Preview of Feedback Dynamics
- Chapter 3: Models and Simulation
-
Chapter ۴: Structure of Systems
- Closed Boundary
- Feedback Loop--Structural Element of Systems
- Levels and Rates--the Substructure Within Feedback Loops
- Goal, Observation, Discrepancy, Action--Sub-substructure within a Rate
تعریف «سیستم» و توجه به رابطه «کل» و «جزء»
- در یک تعریف متعارف، «سیستم» مجموعهای از اجزا و عوامل است که در تعامل هدفمند با هم، یک کل را به وجود میآورند.
- با این حال تعریف سیستمهای زنده به این سادگی نیست.
- در نگاه ماشینی به سیستمها، «کل» از کنار هم قرار گرفتن «جزء»هایی به وجود میآید که شناختی از «کل» ندارند و «قابل تعویض» هستند.
- اما در سیستمهای زنده رابطه پیچیدهای بین «کل» و «جزء» وجود دارد.
- سیستمهای زنده خودشان را «به وجود میآورند» و با توجه به تغییرات محیطی، خودشان را «بازسازی» میکنند.
- تمام بدن انسان از یک «سلول» به وجود آمده و درختهای عظیم از یک «دانه» یا یک «قلمه» به وجود میآیند.
- در سیستمهای زنده هر عضوی از سیستم، یک «هویت جمعی» دارد.
- هر عضوی از سیستم زنده، نه تنها میداند برای ساختن «کل»، چه کاری باید انجام دهد و در چه جهتی باید رشد کند، بلکه نسبت به محیط اطراف هم آگاهی دارد.
- از دست دادن «هویت جمعی» توسط یک عضو در سیستمهای زنده، باعث رشد بیهدف و شکل گیری تودهای میشود که به سرطان معروف است.
ما در دنیایی از سیستمها زندگی میکنیم
- سیستمهای کیهانی: رشتههای کهکشانی، فضای بین کهکشانی و ...
- اکو سیستم: چرخه آب، چرخه غذا، تپههای مرجانی و ...
- سیستمهای بدن انسان: گردش خون، هضم غذا، سیستم عصبی و ...
- سیستمهای اجتماعی: نظام آموزشی، نظام سلامت، نظام قانونگذاری و ...
- سیستمهای اقتصادی: سیستم بانکی، سیستم بیمه، بورس و ...
- سیستمهای تولیدی: تولید سیمان، محصولات پتروشیمی، خودرو و ...
هر سیستم میتواند زیر سیستمهایی داشته باشد
-
صنعت ساختمان: تولید مواد اولیه و مصالح ساختمانی، تولید تجهیزات، استانداردها، جذب سرمایه، ...
-
تولید مصالح: تامین مواد اولیه، ساخت و نگهداری تجهیزات تولید، مدیریت منابع انسانی، انبار، بازاریابی، فروش و ...
- مدیریت منابع انسانی: سیستم استخدام، سیستم جبران خدمت، ...
-
تولید مصالح: تامین مواد اولیه، ساخت و نگهداری تجهیزات تولید، مدیریت منابع انسانی، انبار، بازاریابی، فروش و ...
چه کسی هدف سیستم را تعیین میکند؟
- هدف سیستمهای فیزیکی ساخته شده توسط انسانها، توسط طراحان آنها تعیین میشود.
- هدف سیستمهای طبیعی مثل منظومه شمسی و بدن انسان، توسط خداوند در این سیستمها نهادینه شده است.
- اما سیستمهای انسانی، الزاما از اهداف طراحان آنها پیروی نمیکنند.
- انسانها هم میتوانند عضو (جزء) سیستمها باشند.
- وقتی انسانها عضوی از سیستم هستند، خودشان در مورد اهداف سیستم و نقش خودشان در سیستم تصمیم میگیرند و تلاش میکنند به این تصمیم عمل کنند.
تفاوت سیستم با مجموعه اعضای آن
- کل، چیزی بیشتر از جمع اجزا دارد
- تغییر روابط بین اجزا، سیستم را تغییر میدهد
ساختار سیستم
- چه چیزهایی جزء سیستم هستند و چه چیزهایی جزء سیستم نیستند.
- اجزای سیستم چگونه با هم در ارتباط هستند.
ساختار عملکرد سیستم را مشخص میکند
- ساختار فیزیکی: کار در اتاقهای انفرادی یا فضاهای عمومی؟
- ساختار دادهها: انبوهی از دادههای بیمعنا یا اطلاعات دستهبندی شده.
- ساختار شیمیایی: ذغال و الماس هر دو از کربن ساخته شدهاند.
- ساختار بیولوژیک: تمام اجزای بدن از یک سلول ساخته شدهاند.
- ساختار اجتماعی: افراد در جاهای مختلف نقشها و رفتار متفاوتی دارند.
- ساختار سازمانی: همان افراد با تغییر ساختار، عملکرد متفاوتی دارند.
نظریه و تلاش برای فهم ساختارها
-
نظریه، تفکر ما در مورد ساختارها (ارتباط چیزهای مختلف با یکدیگر) را نشان میدهد. ارتباط چیزهایی مثل:
- انگیزه کارکنان، رضایت مشتری، حوادث کار، استهلاک ماشینآلات، تاخیر و غیبت کارکنان، کیفیت محصول و ...
- بدون داشتن نظریه، مشاهدات ما به صورت دادههای پراکنده باقی میمانند و نمیتوانیم از تجربههایمان یاد بگیریم.
- بدون داشتن نظریه، نمیتوانیم اطلاعات مرتبط را از میان انبوه اطلاعات موجود انتخاب کنیم و به تحلیل وضعیت سیستم بپردازیم.
فهم ساختارها و سطح یادگیری
-
یادگیری نوع اول: تکرار چیزهایی که یاد گرفتهایم، در فعالیتهایی مشابه با فعالیتهای زمان یادگیری
- رانندگی، شنا، احیای قلبی-ریوی، کار با یک دستگاه خاص، ارتباط با مشتری طبق یک الگوی از پیش تعیین شده و ...
-
یادگیری نوع دوم: یادگیری ساختارها و نگرشها
- یادگیری قوانین فیزیک، یادگیری روش ساخت ماشین آلات صنعتی، یادگیری نظریههای انگیزشی، یادگیری استانداردهای حسابداری و ...
- تنها یادگیری نوع دوم است که میتواند زمینه ساز ادامه یادگیری شود و یک انسان یا سازمان یادگیرنده بسازد.
سیستمهای باز و بسته
و «بازخورد» در سیستمهای حلقه بسته
سیستم باز
- در سیستمهای باز، خروجی سیستم ایزوله شده و اثری بر ورودی سیستم ندارد.
-
سیستم از عملکردش مطلع نیست و بدون توجه به نتایج، به فعالیت ادامه میدهد.
- قطاری که در شیب فرار کرده و بدون راننده در حال سرعت گرفتن است، یک سیستم باز است.
- کارخانهای که به کیفیت محصول و رضایت مشتری توجهی نداشته باشد و صرفا به فعالیتهای از پیش تعیین شده ادامه دهد، مثالی از یک سیستم باز است.
سیستم بسته = سیستم حلقه بسته
- در سیستمهای بسته (سیستم دارای بازخورد)، خروجی سیستم، بر عملکرد بعدی سیستم اثر میگذارد.
-
یک حلقه بسته در سیستم شکل میگیرد که عملکرد گذشته سیستم برای کنترل عملکرد آینده سیستم مورد استفاده قرار میگیرد.
- خودرویی که به همراه رانندهاش در جادهای پر پیچ و خم به مقصد میرسد، نمونهای از یک سیستم حلقه بسته است.
- سیستم بازاریابی که با توجه به بازخوردها، روش تبلیغات و بازاریابی خود را تغییر میدهد تا کارایی بیشتری داشته باشد، یک سیستم بسته است.
حلقه های مثبت و منفی
-
تمام رفتارهای پیچیده در سیستمها از تعامل دو گروه از حلقههای بازخوردی به وجود می آیند:
-
حلقههای مثبت:
- این حلقه ها خودشان را تقویت میکنند و باعث رشد یا افول میشوند.
-
حلقههای منفی:
- این حلقهها خودشان را کنترل میکنند و تمایل به حفظ پایداری وضعیت تعادلی سیستم دارند.
-
حلقههای مثبت:
مثالی از حلقه های فزاینده و متعادل کننده
- وقتی پروژه تاخیر دارد، اضافه کاری راهی برای مقابله با آن است و تاخیر را کاهش می دهد (حلقه متعادل کننده).
- اگر اضافه کاری ادامه پیدا کند، باعث انباشت خستگی و افزایش اشتباهات و غیبت و مشکلات خانوادگی برای کارکنان می شود.
- این مسایل تاخیر پروژه را بیشتر میکند و فشار برای اضافه کاری افزایش می یابد (حلقه فزاینده).
الگوی محدودیت رشد
Limits to Growth
موتورهای رشد: حلقههای علت و معلولی مثبت
- موتور رشد، مجموعهای از عوامل هستند که در یک چرخه، در طی زمان خودشان را تقویت میکنند و باعث رشد یا افول میشوند.
- در این حلقهها، هر چه وضعیت سیستم رشد کند، در مرحله بعدی رشد بیشتری خواهد داشت و برعکس.
محدودیت رشد – حلقههای علت و معلولی منفی
مروری بر پرسشهای این درس
منابع مطالعه برای جلسه بعد
۲۰۰۰, John Sterman, Business Dynamics: Systems Thinking and Modeling for a Complex World
- Chapter 5: Causal Loop Diagrams
- Chapter 6: Stocks and Flows
در پناه خدا باشیم
Previous
Next