پرسش‌های این درس
  • سیستم‌های باز و بسته چه تفاوتی با هم دارند و منظور از «سیستم حلقه بسته» چیست؟
  • منظور از «ساختار سیستم» چیست؟
  • فهم ساختار سیستم چه نقشی در شناخت سیستم و یادگیری در مورد عملکرد سیستم دارد؟
  • ساختار سیستم چگونه رفتار سیستم را شکل می‌دهد؟
  • منابع مطالعه برای این جلسه
    1968, Jay Forrester, Principles of Systems
    • Chapter 1: Systems
    • Chapter 2: Preview of Feedback Dynamics
    • Chapter 3: Models and Simulation
    • Chapter ۴: Structure of Systems
      • Closed Boundary
      • Feedback Loop--Structural Element of Systems
      • Levels and Rates--the Substructure Within Feedback Loops
      • Goal, Observation, Discrepancy, Action--Sub-substructure within a Rate
    تعریف «سیستم» و توجه به رابطه «کل» و «جزء»
    • در یک تعریف متعارف، «سیستم» مجموعه‌ای از اجزا و عوامل است که در تعامل هدفمند با هم، یک کل را به وجود می‌آورند.
    • با این حال تعریف سیستم‌های زنده به این سادگی نیست.
    • در نگاه ماشینی به سیستم‌ها، «کل» از کنار هم قرار گرفتن «جزء»هایی به وجود می‌آید که شناختی از «کل» ندارند و «قابل تعویض» هستند.
    • اما در سیستم‌های زنده رابطه پیچیده‌ای بین «کل» و «جزء» وجود دارد.
    • سیستم‌های زنده خودشان را «به وجود می‌آورند» و با توجه به تغییرات محیطی، خودشان را «بازسازی» می‌کنند.
    • تمام بدن انسان از یک «سلول» به وجود آمده و درخت‌های عظیم از یک «دانه» یا یک «قلمه» به وجود می‌آیند.
    • در سیستم‌های زنده هر عضوی از سیستم، یک «هویت جمعی» دارد.
    • هر عضوی از سیستم زنده، نه تنها می‌داند برای ساختن «کل»، چه کاری باید انجام دهد و در چه جهتی باید رشد کند، بلکه نسبت به محیط اطراف هم آگاهی دارد.
    • از دست دادن «هویت جمعی» توسط یک عضو در سیستم‌های زنده، باعث رشد بی‌هدف و شکل گیری توده‌ای می‌شود که به سرطان معروف است.
    ما در دنیایی از سیستم‌ها زندگی می‌کنیم
    • سیستم‌های کیهانی: رشته‌های کهکشانی، فضای بین کهکشانی و ...
    • اکو سیستم: چرخه آب، چرخه غذا، تپه‌های مرجانی و ...
    • سیستم‌های بدن انسان: گردش خون، هضم غذا، سیستم عصبی و ...
    • سیستم‌های اجتماعی: نظام آموزشی، نظام سلامت، نظام قانون‌گذاری و ...
    • سیستم‌های اقتصادی: سیستم بانکی، سیستم بیمه، بورس و ...
    • سیستم‌های تولیدی: تولید سیمان، محصولات پتروشیمی، خودرو و ...
    هر سیستم می‌تواند زیر سیستم‌هایی داشته باشد
    • صنعت ساختمان: تولید مواد اولیه و مصالح ساختمانی، تولید تجهیزات، استانداردها، جذب سرمایه، ...
      • تولید مصالح: تامین مواد اولیه، ساخت و نگهداری تجهیزات تولید، مدیریت منابع انسانی، انبار، بازاریابی، فروش و ...
        • مدیریت منابع انسانی: سیستم استخدام، سیستم جبران خدمت، ...
    چه کسی هدف سیستم را تعیین می‌کند؟
    • هدف سیستم‌های فیزیکی ساخته شده توسط انسان‌ها، توسط طراحان آنها تعیین می‌شود.
    • هدف سیستم‌های طبیعی مثل منظومه شمسی و بدن انسان، توسط خداوند در این سیستم‌ها نهادینه شده است.
    • اما سیستم‌های انسانی، الزاما از اهداف طراحان آنها پیروی نمی‌کنند.
    • انسان‌ها هم می‌توانند عضو (جزء) سیستم‌ها باشند.
    • وقتی انسان‌ها عضوی از سیستم هستند، خودشان در مورد اهداف سیستم و نقش خودشان در سیستم تصمیم می‌گیرند و تلاش می‌کنند به این تصمیم عمل کنند.
    تفاوت سیستم با مجموعه اعضای آن
    • کل، چیزی بیشتر از جمع اجزا دارد
    • تغییر روابط بین اجزا، سیستم را تغییر می‌دهد
    ساختار سیستم
    • چه چیزهایی جزء سیستم هستند و چه چیزهایی جزء سیستم نیستند.
    • اجزای سیستم چگونه با هم در ارتباط هستند.
    ساختار عملکرد سیستم را مشخص می‌کند
    • ساختار فیزیکی: کار در اتاق‌های انفرادی یا فضاهای عمومی؟
    • ساختار داده‌ها: انبوهی از داده‌های بی‌معنا یا اطلاعات دسته‌بندی شده.
    • ساختار شیمیایی: ذغال و الماس هر دو از کربن ساخته شده‌اند.
    • ساختار بیولوژیک: تمام اجزای بدن از یک سلول ساخته شده‌اند.
    • ساختار اجتماعی: افراد در جاهای مختلف نقش‌ها و رفتار متفاوتی دارند.
    • ساختار سازمانی: همان افراد با تغییر ساختار، عملکرد متفاوتی دارند.
    نظریه و تلاش برای فهم ساختارها
    • نظریه، تفکر ما در مورد ساختارها (ارتباط چیزهای مختلف با یکدیگر) را نشان می‌دهد. ارتباط چیزهایی مثل:
      • انگیزه کارکنان، رضایت مشتری، حوادث کار، استهلاک ماشین‌آلات، تاخیر و غیبت کارکنان، کیفیت محصول و ...
      • بدون داشتن نظریه، مشاهدات ما به صورت داده‌های پراکنده باقی می‌مانند و نمی‌توانیم از تجربه‌هایمان یاد بگیریم.
      • بدون داشتن نظریه، نمی‌توانیم اطلاعات مرتبط را از میان انبوه اطلاعات موجود انتخاب کنیم و به تحلیل وضعیت سیستم بپردازیم.
    فهم ساختارها و سطح یادگیری
    • یادگیری نوع اول: تکرار چیزهایی که یاد گرفته‌ایم، در فعالیت‌هایی مشابه با فعالیت‌های زمان یادگیری
      • رانندگی، شنا، احیای قلبی-ریوی، کار با یک دستگاه خاص، ارتباط با مشتری طبق یک الگوی از پیش تعیین شده و ...
    • یادگیری نوع دوم: یادگیری ساختارها و نگرش‌ها
      • یادگیری قوانین فیزیک، یادگیری روش ساخت ماشین آلات صنعتی، یادگیری نظریه‌های انگیزشی، یادگیری استانداردهای حسابداری و ...
    • تنها یادگیری نوع دوم است که می‌تواند زمینه ساز ادامه یادگیری شود و یک انسان یا سازمان یادگیرنده بسازد.
    سیستم‌های باز و بسته
    و «بازخورد» در سیستم‌های حلقه بسته
    سیستم باز
    • در سیستم‌های باز، خروجی سیستم ایزوله شده و اثری بر ورودی سیستم ندارد.
    • سیستم از عملکردش مطلع نیست و بدون توجه به نتایج، به فعالیت ادامه می‌دهد.
      • قطاری که در شیب فرار کرده و بدون راننده در حال سرعت گرفتن است، یک سیستم باز است.
      • کارخانه‌ای که به کیفیت محصول و رضایت مشتری توجهی نداشته باشد و صرفا به فعالیت‌های از پیش تعیین شده ادامه دهد، مثالی از یک سیستم باز است.
    سیستم بسته = سیستم حلقه بسته
    • در سیستم‌های بسته (سیستم دارای بازخورد)، خروجی سیستم، بر عملکرد بعدی سیستم اثر می‌گذارد.
    • یک حلقه بسته در سیستم شکل می‌گیرد که عملکرد گذشته سیستم برای کنترل عملکرد آینده سیستم مورد استفاده قرار می‌گیرد.
      • خودرویی که به همراه راننده‌اش در جاده‌ای پر پیچ و خم به مقصد می‌رسد، نمونه‌ای از یک سیستم حلقه بسته است.
      • سیستم بازاریابی که با توجه به بازخوردها، روش تبلیغات و بازاریابی خود را تغییر می‌دهد تا کارایی بیشتری داشته باشد، یک سیستم بسته است.
    حلقه های مثبت و منفی
    • تمام رفتارهای پیچیده در سیستم‌ها از تعامل دو گروه از حلقه‌های بازخوردی به وجود می آیند:
      • حلقه‌های مثبت:
        • این حلقه ها خودشان را تقویت می‌کنند و باعث رشد یا افول می‌شوند.
      • حلقه‌های منفی:
        • این حلقه‌ها خودشان را کنترل می‌کنند و تمایل به حفظ پایداری وضعیت تعادلی سیستم دارند.
    مثالی از حلقه های فزاینده و متعادل کننده
    • وقتی پروژه تاخیر دارد، اضافه کاری راهی برای مقابله با آن است و تاخیر را کاهش می دهد (حلقه متعادل کننده).
    • اگر اضافه کاری ادامه پیدا کند، باعث انباشت خستگی و افزایش اشتباهات و غیبت و مشکلات خانوادگی برای کارکنان می شود.
    • این مسایل تاخیر پروژه را بیشتر می‌کند و فشار برای اضافه کاری افزایش می یابد (حلقه فزاینده).
    الگوی محدودیت رشد
    Limits to Growth
    موتورهای رشد: حلقه‌های علت و معلولی مثبت
    • موتور رشد، مجموعه‌ای از عوامل هستند که در یک چرخه، در طی زمان خودشان را تقویت می‌کنند و باعث رشد یا افول می‌شوند.
    • در این حلقه‌ها، هر چه وضعیت سیستم رشد کند، در مرحله بعدی رشد بیشتری خواهد داشت و برعکس.

      حلقه مثبت

    محدودیت رشد – حلقه‌های علت و معلولی منفی
    حلقه منفی
  • معمولا رشد تا بی‌نهایت نمی‌تواند ادامه پیدا کند.
  • بالاخره محدودیت‌هایی مانع رشد بیشتر می‌شوند.
  • این محدودیت‌ها در قالب حلقه‌های علت و معلولی منفی خودشان را نشان می‌دهند.
  • مروری بر پرسش‌های این درس
  • سیستم‌های باز و بسته چه تفاوتی با هم دارند و منظور از «سیستم حلقه بسته» چیست؟
  • منظور از «ساختار سیستم» چیست؟
  • فهم ساختار سیستم چه نقشی در شناخت سیستم و یادگیری در مورد عملکرد سیستم دارد؟
  • ساختار سیستم چگونه رفتار سیستم را شکل می‌دهد؟
  • منابع مطالعه برای جلسه بعد
    در پناه خدا باشیم
    Previous
    Next

    اشتراک گذاری

    Share on telegram
    Telegram
    Share on twitter
    Twitter
    Share on linkedin
    Linkedin
    Share on facebook
    Facebook
    Share on whatsapp
    WhatsApp
    Share on email
    Email
    فیل مولوی

    دوره آموزشی آنلاین

    آشنایی با «تفکر سیستمی»

    مدرس: محمدعلی اسماعیل زاده اصل