تفکر پویا (در طول زمان) چیست؟
«تفکر پویا» یا «تفکر در طول زمان» یکی از «مهارت‌های تفکر سیستمی» است که نقش مهمی در شکل گیری تفکر سیستمی دارد. این مهارت باعث می‌شود به جای تمرکز بر رویدادها، به «روند» شکل گیری آنها در طی زمان و در واقع به «رفتار سیستم» توجه کنیم.
«تفکر پویا» در مقابل «تفکر ایستا»
«تفکر ایستا» بر رویدادها و اتفاقات تمرکز دارد و به دنبال مواجهه با آنهاست. از نظر کسی که «تفکر ایستا» دارد، جهان انبوهی از حوادث و وقایع است که در اطراف ما به وقوع می‌پیوندند. به این ترتیب، چنین فردی منتظر وقوع پدیده‌های مختلف است و در مقابل هر پدیده نامطلوبی به دنبال پیدا کردن راه‌حلی است که او را به «وضعیت مطلوب» برساند. نگاه تفکر ایستا به تغییر این است که تغییر را به صورت پرش از وضعیت فعلی به وضعیت مطلوب نشان می‌دهد. تفکر ایستا سیستم را به صورت یک مکانیزم می بیند که به طور منفعل تغییرات را می پذیرد و تصور می کند که روند بهبود قابل مهندسی است.
«تفکر پویا» در مقابل این تفکر قرار دارد به رویدادها و اتفاقات به عنوان نقاطی در یک «روند» توجه می‌کند. به این ترتیب، این «روند»ها هستند که اهمیت دارند و نه صرفا «وضعیت سیستم». تفکر پویا، سیستم را به صورت یک موجود زنده می بیند که در مقابل تغییرات مقاومت می‌کند یا با آنها تطابق پیدا می‌کند. درنتیجه، با اعمال سیاست‌ها، معمولا ابتدا وضعیت بدتر می‌شود و بعد از گذر از این دوره سرمایه‌گذاری، وضعیت بهبود خواهد یافت.
به عنوان مثالی از تفکر ایستا در مقابل تفکر پویا می‌توانیم به مقایسه وضعیت مالی دو نفر توجه کنیم. ممکن است هر دو نفر وضعیت مالی نامناسبی داشته باشند، اما وضع اولی در حال بهتر شدن و وضع دومی در حال بدتر شدن باشد. در این صورت برای نفر دوم نگران می‌شویم اما می‌توانیم امیدوار باشیم که نفر اول با گذر زمان به وضعیت مالی مناسبی برسد.
به عنوان مثالی دیگر، اگر زن و شوهر با هم اختلاف داشته باشند و دعوا کرده باشند، تفکر ایستا به اتفاقات روز دعوا توجه می‌کند و به دنبال دلایل دعوا در وقایع همان روز می‌گردد. اما تفکر پویا مساله را در طول زمان نگاه می‌کند و به روند ارتباط زن و شوهر در طی زمان نگاه می‌کند. به این ترتیب امکان شناخت عمیق‌تری ایجاد می‌شود و ریشه اختلافات بهتر مشخص می‌شود.
مراحل تفکر پویا در شناخت و حل مساله
- در مواجهه با هر مساله بررسی کنید که روند تغییرات این مساله در گذشته به چه صورتی بوده است.
- فرضیه‌ای ارایه دهید که روند گذشته را بر مبنای عوامل شکل دهنده‌ی این روند تشریح کند.
- فرضیه‌ای ارایه دهید که اگر هیچ اقدامی انجام نشود، روند آینده به چه صورتی خواهد بود.
- نشان دهید با اعمال سیاست های پیشنهادی، چه آینده ای برای رفتار سیستم متصور خواهد بود.
مثال از تفکر پویا
به عنوان مثال وقتی با خبر آتش‌سوزی جنگل مواجه می‌شویم، مهارت تفکر پویا کمک می‌کند حوادث گذشته را کنار هم قرار دهیم و متوجه شویم شدت و تواتر آتش‌سوزی‌ها در طی زمان چگونه تغییر کرده است. شناخت این روندها دو مزیت ایجاد می‌کند:
- کمک می‌کند درجه اهمیت مساله را متوجه شویم و به دیگران نشان دهیم.
- کمک می‌کند به فرضیه‌هایی پویا در مورد ساختار ایجاد کننده مساله دست پیدا کنیم.
«تفکر پویا» و بررسی سناریوهای آینده
وقتی با یک روند مواجه می‌شوید که در مورد گذشته و حال به شما اطلاعاتی می‌دهد، تلاش کنید سناریوهای احتمالی برای آینده را رسم کنید. به طور مشخص بگویید که چگونه از وضعیت فعلی به وضعیت مطلوب در آینده حرکت خواهید کرد.
افرادی که «تفکر ایستا» دارند، وقتی با شرایط نامطلوبی مواجه می‌شوند انتظار دارند که وضع آنها «ناگهان» بهتر شود. در مقابل افرادی که دارای مهارت «تفکر پویا» هستند، به این فکر می‌کنند که برای بهتر شدن وضعیت باید اقداماتی انجام شود و زمان لازم برای این اقدامات تا رسیدن به وضعیت مطلوب را در نظر می‌گیرند. به این ترتیب مهارت «تفکر پویا» باعث افزایش «صبر» می‌شود.
«تفکر پویا» و بدتر شدن قبل از بهتر شدن
مسیر بهبود وضعیت معمولا مسیر مستقیم نیست. معمولا بهتر شدن وضعیت نیاز به یک دوره سرمایه گذاری دارد. در چنین دوره‌ای، ابتدا وضعیت بدتر می‌شود و سپس نتیجه اقداماتی که در حال انجام است خود را نشان می‌دهد و وضعیت را بهتر می‌کند.
شناخت روند تغییرات در طول زمان به ما قدرت تطبیق می‌دهد
- اگر بدانیم در چه زمان‌هایی فشار کاری داریم، می‌توانیم برای مواجهه با آن آماده شویم.
- اگر بدانیم صنایعی که به آنها خدمت می‌دهیم در حال گسترش یا رکود هستند، می‌توانیم خود را برای این تغییرات آماده کنیم.
- اگر بدانیم در چه زمان‌هایی دانش آموزان استرس بیشتری دارند، می‌توانیم برای مواجهه با آن آماده شویم.
- اگر بدانیم تعداد کل دانش آموزان منطقه ما در حال کم یا زیاد شدن است، می‌توانیم خود را برای این تغییرات آماده کنیم.
بازه‌ی زمانی مناسب را پیدا کنید
- برای بررسی تغییرات تعداد خرابی ممکن است به نمودارهای ساعتی نیاز داشته باشیم.
- برای بررسی تغییرات تعداد پرسنل نیاز به نمودارهای ماهانه داریم.
- برای بررسی تغییرات مقدار برق مورد نیاز کشور به نمودارهای سالانه نیاز خواهیم داشت.
تمرین برای تقویت مهارت تفکر پویا
به یک مشکل که با آن مواجه بوده‌اید فکر کنید.
- مشکل مورد نظر شما در طی زمان چگونه تغییر کرده است؟
- بازه زمانی مناسب برای بررسی مشکل را تعیین کنید.
- به طور تقریبی نمودار تغییرات عوامل اصلی مرتبط با این مشکل را رسم کنید.
- به رویدادها به عنوان نقاط قابل توجه در مسیر تغییرات متغیرها در طول زمان توجه کنید و این نقاط را روی نمودار مشخص کنید.
- نمودارهای خود را تا آینده‌ای که مورد توجه شماست امتداد دهید:
- بدون اعمال سیاست گذاری
- با اعمال سیاست گذاری پیشنهادی شما
همچنین استفاده از ابزارهای «نمودارهای رفتار در طول زمان» و «کوه یخ» در مساله‌های متفاوت، می‌تواند به تقویت مهارت «تفکر پویا» کمک قابل توجهی کند.
مهارت‌های تفکر سیستمی
یادگیری مجموعه‌ای از مهارت‌های فکری در کنار هم می‌تواند به تقویت تفکر سیستمی کمک کند.
مهارت‌های زیر بخشی از «مهارت‌های تفکر سیستمی» هستند:
