«نردبان استنتاج» چیست؟
«نردبان استنتاج» یکی از ابزارهای «گفتگو» و «تفکر سیستمی» است که فرآیند شکل‌گیری قضاوت‌ها و تصمیم‌های انسان‌ها بر مبنای اطلاعات و داده‌های دریافتی را نشان می‌دهد.
در پایین‌ترین سطح این نردبان «داده‌ها» و «اطلاعات» قابل مشاهده قرار دارند و در بالاترین سطوح این نردبان، باورها، تصمیم‌ها و اقدام‌هایی قرار می‌گیرند که بر مبنای همان داده‌ها و اطلاعات شکل گرفته‌اند.
کل فرآیند شکل‌گیری نردبان استنتاج و تبدیل داده‌ها و اطلاعات به نتیجه‌گیری و تصمیم ممکن است در کسری از ثانیه توسط ذهن انجام شود.
نردبان استنتاج چگونه کار می‌کند؟
نردبان استنتاج ابزاری برای توجه دادن به فرآیند ادراک و استنتاج انسان‌ها است و پلی بین تفکر سیستمی و گفتگو برقرار می‌کند. تفکر سیستمی به ما می‌آموزد که تصمیم‌گیری‌هایی که ما انجام می‌دهیم نه بر مبنای اطلاعات واقعی، بلکه بر اساس تصویری است که از دنیای واقع در ذهن ما ایجاد می‌شود.
- معمولا فقط بخشی از اطلاعاتی که در مورد یک مساله وجود دارد، در دسترس ما قرار دارد.
- ما بر مبنای «مدل ذهنی» خودمان در مورد مساله، به تمام اطلاعاتی که در دسترسمان هست، توجه یکسانی نداریم و فقط بخشی از آنها را برای تحلیل انتخاب می‌کنیم. افراد مختلفی که مرتبط با مساله هستند، بخش‌های مختلفی از این اطلاعات را انتخاب می‌کنند.
- در مرحله بعد به این اطلاعات معنی داده می‌شود. افراد مختلف بر مبنای ذهنیتی که نسبت به مساله دارند و بر مبنای تجربیات گذشته شان، معانی متفاوتی به این اطلاعات می‌دهند.
- در قدم بعدی ذهن ما فرضیاتی به این اطلاعات اضافه می‌کند که در اطلاعات دریافت شده وجود ندارد و صرفا ناشی از مدل ذهنی گذشته ما است. افراد مختلف فرضیات متفاوتی را مد نظر قرار می‌دهند.
- در مرحله بعد، با استفاده از مجموعه ادراکی که برای ذهن ایجاد شده، استنتاج انجام می‌شود. کیفیت این استنتاج هم بسته به شناختی که افراد از علم منطق دارند، ممکن است کم یا زیاد باشد.
- بر مبنای این استنتاج تصوری در ذهن ما نسبت به مساله شکل می‌گیرد که مبنای تصمیم‌گیری و اقدام‌های ما خواهد بود.
استفاده از نردبان استنتاج در گفتگو
استفاده درست از ابزار نردبان استنتاج می‌تواند کیفیت گفتگو را به شکل قابل توجهی ارتقا دهد. در گفتگو انتظار داریم که افراد از تصمیم‌های خود پشتیبانی کنند. فردی که از تصمیمی پشتیبانی می‌کند. باید مسیر بالا رفتن از نردبان استنتاج را مرحله به مرحله برای دیگران شرح دهد و نشان دهد که بر مبنای چه اطلاعاتی، با در نظر گرفتن چه مفروضاتی، و با چه استدلالی به این تصمیم رسیده است.
همچنین در گفتگو انتظار داریم افراد برای فهم نظر دیگران پرسشگری انجام دهند. در پرسشگری در واقع از دیگران می‌خواهیم از نردبان استنتاج خودشان پایین بیایند و نشان دهند چگونه به این تصمیم رسیده‌اند.
نردبان استنتاج و مدل‌های ذهنی
«مدل ذهنی» تصویری است که در مورد موضوعی در ذهن انسان شکل می‌گیرد. از طرفی مدل‌های ذهنی در بخش‌های مختلف شکل‌گیری نردبان استنتاج نقش دارند و از طرف دیگر نردبان استنتاج مسیری برای شکل‌گیری مدل ذهنی است.
مدل ذهنی در اینکه به چه چیزی نگاه کنیم و اینکه چگونه داده‌های دریافتی را سازمان‌دهی و اولویت‌دهی کنیم اثر می‌گذارد. به این ترتیب، این مدل ذهنی است که می‌گوید چه چیزی را ندیده و نشنیده بگیریم و چه چیزی را در کانون توجه قرار دهیم. از طرف دیگر، معنا دادن به داده‌ها و اضافه کردن مفروضاتی به آنها هم کار مدل ذهنی است.
در مقابل، وقتی با بالا رفتن از نردبان استنتاج به نتیجه‌گیری می‌پردازیم، این نتیجه‌گیری‌ها باورهای ما و در واقع مدل ذهنی ما را شکل می‌دهند.
ابزارهای تفکر سیستمی
ابزارهای مختلفی می‌توانند به تفکر سیستمی کمک کنند. بخشی از این ابزارها در مرحله «فهم سیستم» و «شناخت مساله» به کمک می‌آیند و بعضی از آنها می‌توانند به «طراحی» راه‌حل‌ها و اقدامات کمک کنند.
ابزارهای زیر بخشی از مهمترین «ابزارهای تفکر سیستمی» هستند.
